سازماندهی فضایی نظام شهری استان آذربایجانشرقی با رویکر پیرامون-مرکز

چکیده: یکی از مشخصه های بارز توسعه فضایی در ایران ، وجود نابرابری های منطقه ای و عدم تعادل و توازن منطقه ای می باشد ، این عدم تعادل و شکاف بین مناطق که از موانع رشد و توسعه متوازن مناطق به شمار می رود ، همراه با گسترش شهرنشینی و افزایش تعداد شهرها به شکل گیری نظام شهری ناکارآمد و از هم گسیخته ای منجر شده ،که از مشخصه های اصلی آن نخست شهری(کلانشهر تهران) در سطح ملی و وجود چند شهر بزرگ در برخی از مناطق و تعداد بسیار زیادی از شهرهای کوچک و روستاها در کشور می باشد . این نظام شهری ناکارآمد همراه با گسیختگی سلسله مراتب شهری منجر به عدم هماهنگی در توزیع خدمات در کشور شده و نظام توزیع خدمات را در تمامی استان ها دچار مشکل کرده است . برهم خوردن تعادل و توازن منطقه ای در کشور یکی از موانع اصلی بر سر راه توسعه ملی به شمار می رود . این روند همراه با گسترش شهرنشینی و فزونی تعداد شهرها در فرایند توسعه ملی موجب تغییرات قابل توجهی در شبکه شهری و توزیع فضایی شهرها در کشور شده است . استان آذربایجانشرقی نیز از این قاعده مستثنی نیست یک شهر برتر در سطح فوقانی هرم شهری ، چند شهر ناهمگون در فاصله ای زیاد از آن و انبوهی از روستا شهرهای کوچک با عملکردهای ضعیف که توان رقابت با شهر برتر از آنها گرفته شده است . در این تحقیق از روش ها و تکنیک های مختلفی به تناسب موضوع های مورد بحث استفاده شده است . شیوه جمع آوری مطالب عمدتاً متکی بر روش اسنادی بوده و سعی شده است تا حد امکان از روش های آماری برای تحلیل داده های جمع آوری شده استفاده شود . در این پژوهش با استفاده از مدل ها و تکنیک های رایج ، نظام شهری استان آذربایجانشرقی را طی یک دوره زمانی 50 ساله ( 1335 – 1385)مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و از نرم افزارهای آماری مانند exel و spss برای پردازش و تحلیل اطلاعات و از نرم افزارهای gis برای نمایش یافته ها و اطلاعات فضایی تحقیق استفاده شده است ، نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که استقرار جمعیت در کانون های شهری به صورت متعادل و همگون توزیع نشده اند . علل چنین پیامدی پیدایش شهرهای کوچک و کم اهمیت در شبکه شهری استان و تمرکز شدید جمعیت در کلانشهر تبریز می باشد. بطوریکه متروپل تبریز بیش از 58 درصد از کل جمعیت شهری استان را بر اساس سرشماری سال 1385 در خود جای داده است . لذا به نظر می رسد انتخاب قطبهای رشد از میان سیستم کنونی شهرهای استان به منظور متعادل سازی توزیع فضای جمعیت شهری آن و با تاکید بر تمرکززدایی سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی ، اقدامی منطقی ، منصفانه و صرفه جویانه خواهد بود. واژگان کلیدی: تعادل فضایی ، سازماندهی فضایی ، نظام شهری ، استان آذربایجانشرقی .